وقتی صحبت از یک شغل دولتی میشود چیزی که در ذهن ما نقش می‌بندد، جرایم مالیاتی از جمله اختلاس است. در یک جامعه اگر انصاف و شرافت باشد خیانت در امانتی احراز نمی‌شود چه بسا که آن خیانت در اموال بیت المال باشد، به طوری که با انجام آن ظلم در حق عده‌ای از مردم کشور شود.
اختلاس از نظر ما نوعی خیانت در امانت در قالب ملی در یک کشور است. در این مقاله با اختلاس و نوع اقدام آن و راه‌های پیشگیری و مجازات تعیین شده در قانون مجازات برای اختلاس آشنا می‌شویم.
اختلاس چیست؟
یکی از جرایمی که در قانون مجازات برای آن جرم انگاری شده، جرم «اختلاس» است. این جرم در گروه جرایم علیه اموال و مالکیت مورد بحث قرار می گیرد. این جرم در واقع در زمره جرایمی محسوب میشود که مأمورین و مستخدمین دولت خیانت در امانت می‌کنند.
«اختلاس» در لغت به معنای برداشتن شی، ربودن، سرقت است. در اصطلاح حقوقی به برداشت غیرقانونی اموال دولتی یا وابسته به دولت یا نهادهای حاکمیتی گفته میشود که توسط کارمندان و کارکنان دولت یا وابسته به دولت انجام می‌گیرد. به بیانی دیگر اختلاس، خیانت در امانتی است که مأمورین و مستخدمین دولت نسبت به اموالی که توسط وظیفه به آن‌ها سپرده شده، به اجرا در می‌آید. اختلاس به صورت برنامه ریزی شده و منظم است و بدون رضایت سایرین نسبت به اموال دولتی اجرا میشود.
شرایط تحقق اختلاس چیست؟
- از کارمندان و کارکنان موسسات دولتی و یا وابسته به آن باشد.
- اموال مورد اختلاس باید حتما جز اموال دولتی به کار رود.
- این اموال باید منقول دولتی باشد و شامل غیر منقول نمی‌شود. منقول شامل: وجوهات نقد، اوراق بهادار، حواله، مطالبات، سهام و…
- اموالی که برداشت میشود باید یا به نفع خود مرتکب باشد با به نفع دیگری آن هارا تصاحب کند.
- باید قصد و آگاهی برای این کار داشته باشد.
این اعمال باید شخص مرتکب اموال مربوط به دولت را برباید که برای خودش یا دیگری نفعی داشته باشد. برای مثال مستخدم دولتی که انباردار یک موسسه دولتی می‌باشد از کالاهای داخل انبار یک بارنامه جعلی درست می‌کند و بیش از سهمیه برداشت کرده یا کارمند رسمی بانک از حساب یکی از مشتریان بانک مبلغی قابل توجه پول برداشت کند و کشف شود.
جرم اختلاس از این نظر قابل پیگیری است که اموال در اختیار کارمند دولتی باشد اگر به یک شخص عادی سپرده شود، تحت عنوان خیانت در امانت قابل پیگیری است و اگر به اشخاص عادی سپرده نشده باشد که تحت عنوان جرم «سرقت» قابل پیگیری خواهد بود.
اختلاس در قانون مجازات به چه صورت جرم انگاری شده است؟
ماده ۵ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء اختلاس و کلاهبرداری: هر یک از کارمندان ادارات و سازمانها و یا شوراها و یا شهرداری‌ها و مؤسسات و شرکت‌های دولتی و یا وابسته به دولت و یا نهادهای انقلابی و دیوان محاسبات و مؤسساتی که به کمک مستمر دولت اداره می‌شوند و دارندگان پایه قضایی و به طور کلی قوای سه‌گانه و همچنین نیروهای مسلح و مامورین به خدمات عمومی اعم از رسمی یا غیر رسمی وجوه یا مطالبات یا حواله‌ها یا سهام یا اسناد و اوراق بهادار و یا سایر اموال متعلق به هر یک از سازمانها و مؤسسات فوق الذکر و یا اشخاص را که بر حسب وظیفه به آن‌ها سپرده شده است بنفع خود یا دیگری برداشت و تصاحب نماید مختلس محسوب و به ترتیب زیر مجازات خواهد شد. در صورتیکه میزان اختلاس تا ۵۰۰۰۰ ریال باشد مرتکب به ۶ ماه تا ۳ سال حبس و یا انفصال موقت و هر گاه بیش از این مبلغ باشد به ۲ تا ۱۰ سال حبس و یا انفصال دایم از خدمات دولتی و در هر مورد علاوه بر رد وجه یا مال مورد اختلاس به جزای نقدی معادل دو برابر آن محکوم میشود.
اگر میزان اختلاس تا پنجاه هزار ریال معادل پنج هزار تومان باشد مجازات مرتکب جرم، «شش ماه تا سه سال حبس» و «شش ماه تا سه سال انفصال موقت» خواهد بود؛ اما در صورتی که میزان اختلاس بیش از پنجاه هزار ریال باشد مجازات کارمند «دو تا ده سال حبس» و «انفصال دائم از خدمات دولتی» خواهد بود. به علاوه، در هر مورد مرتکب علاوه بر رد وجه یا مال مورد اختلاس، به جزای نقدی معادل دو برابر آن محکوم خواهد شد.
لازم به ذکر است که جرم اختلاس از جرایمی است که جنبه عمومی دارد و غیر قابل گذشت است.
راه‌های پیشگیری از جرم اختلاس
این جرم به دلیل پیچیده بودن برخی از مشاغل باعث میشود که دیرتر کشف شود. مرتکبان این جرم را اصطلاحاً یقه سفید گویند. مجرمین یقه سفید کسانی هستند که با سوءاستفاده از موقعیت و نفوذ اداری خود مرتکب جرایم سودآور غیرخشن می‌شوند. مهم‌ترین مصادیق جرایم ارتکابی مجرمین یقه سفید عبارتند از: کلاهبرداری، فساد مالی (شامل ارتشا)، جرایم کاری و استخدامی، جرایم مربوط به نقض حقوق مصرف کنندگان، جرایم مربوط به مواد غذایی و دارویی، جرایم زیست محیطی، جرایم رایانه‌ای و جرایم گمرکی.
برخی از جرایم یقه سفیدی «بزه دیده مستقیم» دارند و برخی بزه دیده مستقیم ندارند ولی به هر حال جامعه و اعضای آن بزه دیده واقع می‌شوند؛ از این رو، کلیه افراد جامعه باید تشویق به همکاری در مقابله با این جرایم شوند و به اندازه کافی تحت حمایت قانونی واقع شوند.
وجود همچین جرایمی مشروعیت و عدالت یک جامعه را زیر سوال می‌برد و مردم نسبت به رهبران و مسئولین مملکت بی‌اعتماد می‌شوند. بهترین راه‌های پیشگیری برای این جرایم عبارتند از: پیشگیری وضعی، کیفری، اجتماعی. پیشگیری وضعی یعنی کارهایی را انجام دهند که ریسک ارتکاب جرم برای این جرایم بسیار افزایش یابد در عوض ارتکاب این جرایم کاهش یابند. پیشگیری کیفری هم یعنی برای اعمالی که مجرمانه می‌باشند در قانون، مجازاتی برای آن‌ها اعمال شود که این پیشگیری به نسبت پیشگیری وضعی خشن‌تر محسوب می‌گردد. پیشگیری اجتماعی شامل روش‌های آموزشی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی می‌باشد که باعث میشود زمینه‌ای برای سالم شدن محیط اطراف ایجاد شود تا نیازی به عمل مجرمانه در جهت تامین نیاز و خواسته نباشد.
