نفقه نیز یکی از مباحثی است که امروزه در هنگام اختلاف زوجین اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. و زوجین در این مرحله درصدد کسب اطلاعات بیشتر در خصوص مفهوم نفقه و قوانین حقوقی مرتبط با آن برمی‌آیند. در ادامه به توضیح مفهوم نفقه و شرایط تخصیص آن خواهیم پرداخت.
نکات حقوقی مهم در خصوص نفقه
- براساس ماده 1107 قانون مدنی، مفهوم نفقه تمام نیازهای متعارف یک زن را اعم از محل زندگی، پوشاک، اثاثیه منزل، هزینه رفت‌وآمد، هزینه‌های درمانی (و در برخی موارد هزینه خدمتکار) دربر می‌گیرد. البته برای تعیین میزان نفقه، آنچه که بسیار حائز اهمیت است تعیین سطح متعارف نفقه براساس شان و جایگاه زوجه است. به عبارت دیگر، میزان نفقه را نمی‌توان به صورت مطلق و برای کل جامعه تعیین نمود بلکه این یک امر عرفی که بسته به شرایط زمینه‌ای و نظر دادگاه تعیین خواهد شد.
- نفقه از جمله حقوقی است که بر عقد دائم مترتب است و بر اساس ماده 1113 قانون مدنی، در عقد موقت هیچ نفقه‌ای به زوجه تعلق نمی‌گیرد مگر آنکه این نفقه در شراط ضمن عقد تصریح شده باشد.
- یکی از مواردی که در قانون به صراحت معین نشده این است که آیا هزینه تحصیل را نیز می‌توان جزو نفقه محسوب کرد یا خیر؟ گرچه قانون مدنی در این باره اظهارنظر صریحی ندارد، اما عموم قضات و مراجع ذیصلاح بر این باورند که هزینه تحصیل از دایره شمول نفقه‌ای که بر زمه مرد است خارج است. در خصوص هزینه‌های درمانی نیز، قانون هزینه‌های درمانی متعارف را ذیل شمول نفقه تعریف می‌کند و در صورت ابتلای زوجه به بیماری‌های صعب‌العلاج که مستلزم هزینه‌های درمانی هنگفت است، قانون زوج را مکلف به پرداخت هزینه‌های مربوطه نمی‌داند.
- طبق قوانین حقوقی موجود، گرچه در صورت اختلاف، میزان نفقه از سوی دادگاه صالحه مشخص خواهد شد و زوج مکلف به پرداخت آن است اما، نفقه جزو مواردی که است میتواند به عنوان شروط ضمن عقد و بر اساس توافق و تراضی طرفین معین گردد.
- پرداخت نفقه منوط به تمکن مالی زوج نیست. یعنی زوج نمی‌تواند به بهانه عدم توانایی مالی از پرداخت نفقه که حق زوجه به شمار می‌رود امتناع کند. این حق حتی در شاغل بودن زوجه نیز به وی تعلق می‌گیرد و حتی تمکن مالی زوجه نیز مانع از تعلق گرفتن نفقه نخواهد شد.
چه رابطه‌ای بین تمکین و نفقه برقرار است؟
علیرغم نکاتی که در بالا در خصوص الزام به پرداخت نفقه از سوی زوج مطرح شد، تعلق گرفتن نفقه، منوط به مفهومی است تحت عنوان «تمکین». بر اساس ماده 1108 قانون مدنی، در صورتی که زوجه بدون مانع شرعی، از وظایف زناشویی امتناع کند، مستحق دریافت نفقه نخواهد بود.
تمکین بدین معنی است که زوجه باید در مسکنی که زوج تدارک دیده اقامت کند و در انجام وظایف زناشویی از وی تبعیت کند. در همین خصوص، طبق قانون، ریاست و تصمیم‌گیری درباره خانواده نیز جزو اختیارات زوج به شمار رفته و چنانچه زوجه بدون عذر شرعی از آن امتناع ورزد، مستحق نفقه نخواهد بود. اصطلاحی که برای این حالت در نظام حقوقی تعریف شده «نشوز» است و به زوجه‌ای که نسبت به زوج تمکین نمی‌کند «ناشزه» اطلاق می‌گردد. بنابراین، شرط نشوز میتواند باعث تعلق نگرفتن حق نفقه شود. به لحاظ قانونی، زندگی مشترک زن و مرد حاکی از تمکین زوجه است، بنابراین اثبات عدم تمکین بر عهده مرد خواهد بود و در غیر اینصورت، حق نفقه اسقاط نخواهد شد.
در همین بخش، شایان ذکر است که طبق عرف قضایی موجود، در دوران عقد (یعنی حد فاصل انعقاد عقد نکاح دائم و شروع زندگی مشترک) حق نفقه به زوجه تعلق نمی‌گیرد ولی چنانچه زوج برای شروع زندگی مشترک بیش از حد تعلل کند یا موضوع را بلاتکلیف بگذارد، این حق برای زوجه وجود دارد که برای استیفای حق نفقه از دادگاه صالحه درخواست نماید.
بر اساس ماده 1115 قانون مدنی، چنانچه زوجه بتواند در دادگاه اثبات کند که زندگی با زوج برایش عسر و حرج دارد یعنی باعث زیان به جان، مال و حیثیت او می‌شود، در صورتی که دادگاه دلایل را متقن تشخیص دهد، شرط تمکین از جمله شروط استیفای حق نفقه خارج خواهد شد و زن میتواند علیرغم عدم تمکین، درخواست نفقه کند. البته چنین موقعیت‌هایی را نمی‌توان بدون آگاهی کامل و تجربه حقوقی مورد قضاوت قرار داد و رای دادگاه به عوامل متعددی بستگی خواهد داشت. لذا در صورت مواجهه با چنین شرایطی بهتر است که از یک کارشنان حقوقی خبره در این زمینه کمک بگیرید تا بهترین راهکار را با توجه به نظام حقوقی کشور به شما پیشنهاد دهد.
مبلغ نفقه چگونه محاسبه می‌شود؟
قانون سقف یا کفی برای مبلغ نفقه درنظر گرفته نشده است و همانطور که قبلاً هم اشاره شد، این مبلغ به صورت عرفی و بر اساس، وضعیت، شان و منزلت زوجه تعیین می‌شود. دادگاه پس از دریافت دادخواست نفقه، کارشناسانی را برای تعیین حدود نفقه زوجه تعیین می‌کند. این کارشناسان با بررسی شرایط پرونده و اطلاعات مندرج در آن و همچنین پس از صحبت با زوجین، میزان نفقه را تعیین خواهند کرد. چنانچه یکی از طرفین نسبت به حکم صادره اعتراض داشته باشد، در مرحله بعد، این مبلغ توسط هیئت سه نفره از کارشناسان حقوقی تعیین خواهد شد.
عدم پرداخت نفقه در شرایط خاص میتواند منجر به صدور احکام کیفری علیه زوج گردد.
نکته قابل توجه در این باره این است که نفقه جدای از مبحث اجرت‌المثل است. چنانچه زن در خانه شوهر و در خلال زندگی زناشویی کارهایی انجام دهد که به لحاظ قانونی جزو وظایف زناشویی نیست (منظور کارهای مرتبط با خانه داری است)، میتواند از دادگاه تقاضای اجرت‌المثل کند و بر اساس رای دادگاه این مبلغ علاوه بر نفقه به زوجه تعلق خواهد گرفت.
نفقه فرزندان
علاوه بر زوجه، نفقه فرزندان نیز بر عهده زوج قرار دارد و این حق فارغ از داشتن یا نداشتن حق حضانت است. به عبارت دیگر چنانچه حضانت کودک نیز بر اساس قوانین مدنی به مادر و یا هر شخصی غیر از پدر سپرده شود، بازهم حق پرداخت نفقه فرزندان بر عهده پدر خواهد بود. چنانچه مرد توانایی مالی نداشته باشد و یا از دنیا رفته باشد، پرداخت نفقه بر عهده اجداد پدری خواهد بود. در صورت عدم تمکن مالی یا حیات این اشخاص، نفقه فرزندان بر عهده مادر است.
حق نفقه کودکان در خصوص دختران تا پیش از ازدواج و در خصوص پسران تا سن 18 سالگی پابرجاست.
برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص شرایط و مشاوره حقوقی نفقه می‌توانید با ما تماس بگیرید.
تماس با وکیل نفقه:
021-26135865 021-26135345
